تاریخ و معارف

چکیده

در زندگی فردی و اجتماعی یکی مواردی که می توان به آرامش رسید تلاوت قرآن است که مورد تاکید پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و همچنین ائمه اطهار علیهم السلام می باشد و یکی از مواردی که همواره در سبک زندگی آنان بخشی از آن را در بر می گیرد پس باید برای ما هم که پیرو آنان در امورات فردی و اجتماعی هستیم هم الگوی در باب ارتباط با خداوند منان قرارگیرد.

ولی در این باب باید نحوه ارتباط و یا گوشه ای از  آنرا یاد گرفت و تمرین و ممارست داشت تا جزی از عادات زندگی انسان محسوب گردد و نتایج آن ملموس گردد و به آرامش روحی حاصل از آن دست یافت.

کلید واژه

قرآن،تلاوت،آرامش روانی،سبک زندگی

مقدمه

در هر آیینی کتب گوناگونی برای استفاده پیروان آن آیین و مذهب وجود دارد گه از تعالیم مختلف آن کتاب و یا کتب استفاده کرده و در راه پیشرفت و توسعه ی فرهنگی و مذهبی خود استفاده می برد. در هر مکتبی یان مطلب وجود دارد و باید دید که تا چه اندازه پیروان هر آیین به روی می آورند لذا انسان در تلاش است تا بتواند بهترین برنامه اخلاقی و برنامه اجتماعی را در بین مکاتب و آیین ها پیدا کند و در آن راه طی طریق نماید. این مطالب باید راه گشای مسائل گوناگون فرد در حوزه فردی و اجتماعی باشد یعنی بتواند راهکاری خوب و بهینه در هر دو عرصه به انسان بدهد و در غیر این صورت بعد از مدتی با عدم استقبال آن فردمواجه شده ویا از تعصب در آن آیین یا مکتب طی طریق می نماید. این برنامه ها هم باید بتواند در حوزه رفتارهای او در خانواده و هم در روابط دیگران در اجتماع راه گشای او باشد. به عنوان مثال وقتی فردی دچار گناه می شود در اولین برخورد با این مسئله عذاب وجدان دارد و باید دوباره به مسیر اولیه حرکت زندگی خود باز گردد و برای این مرحله از زندگی باید این مکاتب در قالب کتب خود دستورالعمل های را ارائه دهند تا بتونند از این حس عبور کرده و به حالت از گناه و خطا بازگردند. در هر دینی این کتب وجود دارد اما شاید بهترین این کتب و در امروز راه گشا ترین آنها تا ابدیت کتاب مقدس مسلمین یعنی قرآن است. قرآن با دارا بودن عظمتی بی مثال در دنیای خلقت که در آیه «لَوْ أَنْزَلْنَا ه?ذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خَاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ تِلْکَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ‌ (21) اگر این قرآن را بر کوهی نازل می‌کردیم، می‌دیدی که در برابر آن خاشع می‌شود و از خوف خدا می‌شکافد! اینها مثالهایی است که برای مردم می‌زنیم، شاید در آن بیندیشید! ?الحشر، 21? » به آن اشاره شده است و از عظمت قرآن پرده بر می دارد. از این ارزش این کتاب آسمانی به حدی است که در بسیاری از مناسک فردی و اجتماعی مسلمین جایگاه والایی دارد.از این رو در این نوشته سعی برآن است تا آثار تلاوت قرآن در زندگی انسان با رویکرد توصیفی مورد بررسی قرار گیرد.

تمسک به قرآن

هر مسلمانی باید به قرآن تمسک جوید و هر صبح و شام آیاتی را از قرآن کریم تلاوت نماید و مبنای برنامه‌های زندگی خود را قرآن قرار دهد. تلاوت قرآن را نباید ترک کنند. قرآن می‌فرماید: خداوند می‌داند که تو بعضی اوقات مریض یا در جبهه یا مشغول کار هستی اما باز دستور می‌دهد که: ای مریض. و ای کسی که مشغول کاری و مجاهدی که در خط مقدّم جبهه در زیر آتش دشمن هستی، قرآن تلاوت کن تا جائی که ممکن است تلاوت قرآن را ترک مکن. عَلِمَ اَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضی? وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْاَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللّ?هِ وَ آخَرُونَ یُق?اتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّ?هِ فَاقْرَؤُا م?ا تَیَسَّرَ مِنْهُ (سوره المزمل آیه20) و در روایتی آمده است: خانه‌ای که در آن قرآن تلاوت شود برای ملائکه درخشندگی دارد همان گونه که ستاره برای انسان در شبها درخشندگی دارد. و هر چه قرائت قرآن بیشتر باشد درخشندگی و نورافشانی بیشتر خواهد شد. گاهی همانند ماه و گاه دیگر بمانند خورشید می‌شود.‏(مظاهری، 1362، ص 156) و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز فرموده است خانه‌ای که در آن قرآن خوانده شود ملائکة الله بر آن خانه و مکان نازل خواهند شد و محل رفت و آمد ملائکه خواهد بود. به خانه و محلّی که در آن قرآن تلاوت شود شیاطین وارد نخواهند گردید و خداوند عزّ و جل می‌فرماید از شیاطین به قرآن پناه برید و نیز می‌فرماید: محلی که در آن قرآن تلاوت نشود و گناه انجام پذیرد ملائکة الله به آن جا نمی‌آیند و محل رفت و آمد شیاطین خواهد شد. آری قرآن به دل و قلب انسان نورانیت و نشاط می‌بخشد. عرفا و اساتید اخلاق و روایات ائمه (ع) همگی دستور می‌دهد که اگر دچار گرفتاری و غم و ناراحتی هستید، قرآن تلاوت کنید و این امر به تجربه نیز ثابت شده است که قرآن هیچگاه نمی‌گذارد که برای انسان عقده ایجاد شود و غمّ و همّ و اضطراب خاطر را از بین می‌برد.

آثار و فضایل قرآن در صحیفه سجادیه

دعاهای صحیفه امام سجاد علیه السلام سراسر حکمت و اندیشه ورزی است که درباب قرآن هم این چنین می فرمایید:

ای خداوند، همچنان که ما را به تلاوت قرآن یاری دادی و به عبارات نیکویش خشونت از زبان ما بر گرفتی، اینک ما را از کسانی قرار ده که در نگهداشت و حراست او آن سان که در خور اوست سعی می‏ورزند و با اعتقاد به تسلیم در برابر آیات محکماتش، تو را عبادت می‏کنند و در برابر متشابهات و دلایل واضحاتش از سر تسلیم اقرار می‏نمایند.

بار خدایا، تو این قرآن را بی‏هیچ شرح و تفسیری، بر پیامبرت محمد صلی اللّه علیه و آله فرستادی و علم به شگفتیهایش را سراسر به او الهام فرمودی، و علم تفسیر آن را به ما به میراث دادی و ما را بر آن کس که از علم قرآنش بهره‏ای نبود برتری نهادی و ما را به شناخت قرآن توانایی بخشیدی، تا بر کسانی که یارای حمل آن ندارند شرف و برتری دهی.‏(علی بن حسین (ع) و علی بن حسین (ع)، 1375، ص 252)

آثار و فضایل تلاوت قرآن

برای تلاوت قرآن کریم، فضایل، آثار و فواید دنیایی و آخرتی فراوانی بیان شده است: باروری ایمان، صفای دل، تخفیف گناهان، برخورداری از ثواب فرشتگان و پیامبران، همنشینی با فرشتگان، پیمودن درجات کمال و ترقی در بهشت، درمان بیماری‌های روحی، رفع غم و اندوه، روشنایی دیدگان، مونس تنهایی، عمر بابرکت، استجابت دعا، صفای خانه، رفع عذاب از پدر و مادر و فضایل دیگری از این قبیل، از پاداش‌های تلاوت قرآن است. برای قرائت قرآن در کلمات گهربار پیشوایان معصوم علیهم السّلام فضایل و آثاری بیان شده که موجب رشد و پرورش روح و روان آدمی می‌شود. همین فضایل و آثار باعث گردیده که تلاوت و قرائت قرآن، از اهمیت بسیاری برخوردار باشد.‏(محفوظی،عباس، 1388، ص 334)اکنون برخی از این فضائل را یادآور می‌شویم:

1. سخن گفتن با خدا برای مؤمن:   

چه چیزی زیباتر از سخن گفتن با خداست و چه واسطه‌ای سبب این سخن گفتن و همکلامی می‌شود، بی‌تردید یکی از راه‌های توصیه شده آن قرائت قرآن است. پیامبر گرامی اسلام صلّی اللّه علیه و آله فرمود: اذا احبّ احدکم ان یحدّث ربّه فلیقرا القرآن؛ هرکه دوست دارد با خدایش سخن بگوید قرآن بخواند.

2. زدودن زنگارها از قلب:

قلب آدمی در جریان زندگی و فراز و فرودهای آن، دچار زنگارهای مختلفی می‌شود که اگر برای زدودن آن فکری نشود، هلاکت حتمی، به سراغ انسان می‌آید. یکی از بهترین راه‌های پاک کردن این زنگارها، قرائت قرآن است. پیامبر گرامی صلّی اللّه علیه و آله فرمود: انّ هذه القلوب لتصدا کما یصدا الحدید قیل: یا رسول اللّه، فما جلاؤها؟ قال: تلاوة القرآن؛ قلوب شما مانند آهن، زنگار می‌گیرد، پرسیدند: جلا دهند? آن چیست‌؟ فرمود: تلاوت قرآن.

3. کفار? گناهان انسان:

گاه دچار گناهان کوچک و بزرگ می‌شود که برخی از آنان کفاره دارد. تلاوت قرآن، کفاره گناهان است. علیک بقراة القرآن فانّ قراته کفّارة للذّنوب و ستر فی النار و امان من العذاب؛ قرآن بخوان که خواندن آن، کفار? گناهان، سپر آتش و امان از عذاب الهی است.

4. قرار گرفتن در شعاع نور نبوت:

کسانی که قلب پاکی دارند و خود را از گناهان دور می‌دارند، در هنگام تلاوت قرآن، پاداش‌های فراوان‌تری نصیب‌شان می‌شود از جمله این‌که در شعاع نور نبوت قرار می‌گیرند: من قرا القرآن فقد استدرج النبوّة من جنبیه غیر انّه لا یوحی الیه؛ کسی که قرآن بخواند [شعاع نور] نبوت او را فرا می‌گیرد با این تفاوت که به او وحی نمی‌شود.

5. نورانی شدن خانه‌ها:

 به تجربه ثابت شده خانه‌هایی که در آن‌ها، قرآن تلاوت می‌شود و افراد آن، احکام و دستورهای قرآنی را عمل می‌کنند، نورانیّت آشکاری در آن خانه، احساس می‌شود و روزی و برکت هم در آن، روبه فزونی است. نوّروا بیوتکم بتلاوة القرآن... فانّ البیت اذا کثر فیه تلاوة القرآن کثر خیره و اتسع اهله و اضاء لاهل السّماء کما تضیء نجوم السّماء لاهل الدّنیا؛ خانه‌های خود را با تلاوت قرآن، نورانی کنید... خانه‌ای که زیاد در آن قرآن تلاوت شود خیر و برکتش فزونی یابد، به اهلش فراخی رسد و نورش به اهل آسمان روشنایی دهد؛ بدان‌سان که ستاره‌های آسمان به اهل زمین، روشنایی دهند.

 6. باروری ایمان:

 ایمان فرد باید، دم‌به‌دم به طرف رشد و باروری برود، از عوامل مختلفی می‌توان برای این امر، استفاده کرد، یکی از راه‌های مؤثر آن، قرائت قرآن است. امیر مؤمنان علی علیه السّلام فرمود: لقاح الایمان تلاوة القرآن؛ تلاوت قرآن، مای? باروری ایمان است.‏(محفوظی،عباس، 1388، صص 334-336)

نکات درباره قرائت قرآن

هر کسی که قرآن را تلاوت کرده و قلب او خضوع ننماید برای پروردگار، و رقت پیدا نکند، و خوف و حزنی در باطن او ایجاد نشود، هر آینه عظمت‏ شان پروردگار متعال را خوار و کوچک شمرده، و به ضرر و خسارت بزرگی دچار شده است. پس تلاوت‏کننده قرآن مجید محتاج به سه امر است: قلب خاشع، بدن فارغ، و محل خالی. پس چون قلب انسان هنگام قرائت برای خدا خاشع شد، از تصرف و وسوسه شیطان مامون و خارج خواهد شد، چنان که خداوند متعال می‏فرماید: چون قرآن را تلاوت کردی پناهنده و متمسک باش به پروردگار متعال از شیطان مطرود. و چون بدن او از اسباب و تعلقات دنیوی و گرفتاریهای ظاهری فارغ شد؛ البته موجب فراغت و تجرد قلب شده، و قلب او از تعلق به علایق و عروض عوارض محفوظ و دور شده، و از برکات انوار و فوائد و معارف و حقایق قرآن مجید محروم نخواهد ماند. و چون محل خالی و مجلس ساکت و بی‏مزاحمتی برای تلاوت قرآن مجید انتخاب کرده، و از مردم کناره گرفت، البته بعد از رعایت دو شرط گذشته، باطن و روح او با پروردگار متعال مانوس خواهد شد، و حلاوت مکالمات خدا را با بندگان صالح خود خواهد یافت، و لطف و مهربانی پروردگار متعال را به آنان خواهد فهمید، و اختصاص دادن آنان را به انواع کرامات و اشارات مخصوصه متوجه خواهد شد.‏(یزدان‌پناه‌سامانی، 1390)

پس اگر جامی در این مقام نوشیده، و از کرامات و اشارات و از حلاوتهای کلام پروردگار متعال استفاده کرد، البته بر این حال و بر این وقت، هرگز حال و وقتی را اختیار و ترجیح نداده، و آن را بر انواع عبادات و اطاعات برتری خواهد داد، زیرا او در این حال بی‏واسطه کلمات خدا را استماع کرده و با او مناجات و راز و نیاز می‏کند.

پس در حال تلاوت قرآن مجید، بدقت متوجه باش که چگونه و با چه حال و توجهی کتاب خدای خود را قرائت کرده، و منشور عهد ولایت خود را می‏خوانی! و چگونه اوامر او را اجابت کرده، و از نواهی او اجتناب نموده، و حدود و احکام آن را رعایت می‏کنی! زیرا او کتاب عزیز و حقی است که از جانب پروردگار حکیم و مهربان نازل شده؛ و باطل و خلافی از پیشروی و پشت سر او عارض نخواهد شد.‏(جوادی‌آملی، 1364)

البته کتاب خدای خود را بدقت هر چه تمام تر تلاوت کن، و در مواقع وعد و وعید آن سکوت کرده و در امثال و مواعظ آن تفکر کن، و مواظب باش که به خاطر رعایت آداب تجویدی و حفظ مخارج حروف از معانی و حقایق و حفظ آداب معنوی آن محروم نگردی.

نتیجه

با توجه به مطالب گفته شده انسان بهترین راه برای مکالمه با خداوند تبارک و تعالی را بعد از نماز در قرائت قرآن پیدا می کند البته با رعایت شرایط و ضوابط ظاهری و معنوی آن که در سیره نبی مکرم اسلام و معصومین علیهم السلام دیده شده است پس با تاسی به این سبک زندگی در زندگی فردی و اجتماعی خود می توان از این کتاب مقدس بهره گرفت و از آرامش روحی و معنوی آن استفاده چرا که در تندباد حوادث زندگی بهترین درمانگر انسان موردی است که با ندای فطرت او هماهنگی داشته باشد که بهترین آن تلاوت قرآن همراه با تدبر و فهم مطالب این معجزه جاوید اللهی است.

منابع و ماخذ:

قرآن کریم

نهج البلاغه

‏?جوادی‌آملی، ‌عبد‌الله. (1364). آداب تلاوت قرآن. پاسدار اسلام، 42(4)، 16-19.

‏?علی بن حسین (ع)، امام چهارم؛ و علی بن حسین (ع)، امام چهارم. (1375). الصحیفة السجادیة. (عبدالمحمد آیتی، مترجم). صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، انتشارات سروش.

‏?محفوظی،عباس. (1388). اخلاق اسلامی (ج 1).

‏?مظاهری، حسین. (1362). جبهه و جهاد اکبر. (مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث). سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نمایندگی ولی فقیه، اداره آموزش های عقیدتی سیاسی.

‏?یزدان‌پناه‌سامانی، ‌تهمینه. (1390). امام خمینی (ره) و آداب تلاوت قرآن کریم / بخش دوم و پایانی. رشد آموزش قرآن، 35(9)، 4-7.